■ معماری یا عمران؟ پرسش این است! بخش عمران

مهندس پارسا زرین.
[email protected]
خرداد 1392

این پرسش که با افسوس باید گفت سالهاست میان مهندسان و دیگر دست اندرکاران ساخت و آبادانی "در ایران" گفتمانی تلخ و گزنده شده، تنها و تنها سرچشمه گرفته از ناآگاهی همکاران مهندس و دیگر دست اندرکاران، از درون مایه‌ی رشته معماری و ارزش بی‌همتای آن در فرایند طراحی، ساخت و بازرسیهای فنی از یک سو و از سوی دیگر آیین‌نامه‌ها و مقرراتی است که هم‌اکنون نیز پایدار و در دسترس هستند ولی بکار گرفته نمی‌شوند.
این دیدگاه نادرست و ناآگاهانه که معماری را تنها در مرز هنر و زیبایی شناسی ارزیابی میکند و بخش فنی و مهندسی و همچنین راهبری و هماهنگ کنندگی آن را نادیده میگیرد، همانند دیدگاه کودک پرسشگری است که از روی ناآگاهی به دانش و هنر و فن موسیقی، جنب و جوش و بالا و پایین شدن دست رهبر یک ارکستر بزرگ را کاری بیهوده میداند و نوای گوشنواز برآمده از ارکستر را تنها دستاورد نوازندگانی میداند که هریک نت خود را پیش رو دارند و از روی آن مینوازند. او نمیداند که آفریننده این نوای خوش، یک "آهنگساز" بوده که شاید توانایی نواختن یکی دو ساز را بیشتر نداشته باشد ولی از "دانش و هنر آهنگسازی" و ساختن نغمه‌هایی جداگانه برای همه سازها به گونه‌ای هماهنگ و گوشنواز برخوردار است. کودک پرسشگر ما نمیداند که اگر "رهبر ارکستر" نیز همچون "آهنگساز" نادیده انگاشته شود و از این میان کنار رود، همان آهنگ گوشنواز به چه صدای گوشخراش و ناخوشایندی دگرگون خواهد شد.
همین گونه است که در همه کارهای گروهی دیگری چون عمل جراحی، ناوبری کشتی و هواپیما، مسابقه فوتبال و ...، هماهنگ کننده‌ای به نام جراح، ناخدا، خلبان، سرمربی و ... دیده میشود که با آگاهی از هدف کار و داشتن شناخت از کار هریک از همکاران گروه و با برخورداری از دانش شایسته برای هماهنگی و برنامه‌ریزی و راهبری، کار را به سرانجام میرساند.
بیگمان در کار گروهی طراحی و ساخت و بازرسی فنی ساختمانی هم جز این نیست و نخواهد بود. ولی آنچه هم‌اینک از دیده‌ها و آزموده‌های شیوه ساخت و ساز بدون بهره‌گیری درست از مهندسان معمار در ایران برمی‌آید، همانند همان صداهای ناخوشایند و دلخراشی است که از گروه نوازندگان بدون نت و بدون رهبر ارکستر به گوش میرسد.
جدا از روند تاریخی پیشرفت پیشه معماری در ایران و جهان و جدا شدن گرایشهای دیگر مهندسی از آن که به زایش رشته‌های نوین امروزین در مهندسی ساختمان انجامیده، یکی دیگر از پشتوانه‌های شایستگی مهندسان معماری برای هماهنگی و راهبری گروه طراحی ویا سازندگان ویا بازرسان فنی، برنامه آموزش دانشگاهی در رشته معماری است که دربردارنده آمیزه‌ای از همه هنرها، دانشها و فن‌هایی است که در کار ساختمان به کار می‌آیند و همین شیوه آموزشی توانسته توانایی راهبری و هماهنگی کار طراحی، ساخت و بازرسی ساختمانی را در مهندسان معماری سراسر جهان نهادینه کند.
از سوی دیگر در جای جای مبحث دوم مقررات ملی ساختمان و شیوه‌نامه ماده 33 پیوست آن (22 بار) از " شرح خدمات گروههای مهندسی ساختمان" یاد شده که سال 1374 (نگارنده: سال 1378 درست است) از سوی دفتر تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان چاپ و در دسترس همگان آمده و در آن کار مهندسان برای هر رشته و هر گروه ساختمانی جداگانه آورده شده است. در این مجموعه که هم اکنون با پشتوانه مبحث دوم مقررات ملی ساختمان از ارزش قانونی والاتری برخوردار گشته و باید به آن جامه انجام پوشاند، افزون بر کار طراحی و نظارت معماری، هماهنگی در کار طراحی و نظارت دیگر رشته‌های مهندسی ساختمان در همه گروه‌های ساختمانی نیز بر دوش مهندسان معماری نهاده شده است.
در همین زمینه گفتنی است که هرچند بر پایه آنچه در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان برگرفته از شرح خدمات گروههای مهندسی ساختمان آمده، "هماهنگی در نظارت ساختمانی میتواند به دوش مهندسان معماری یا عمران باشد" که درست و قانونی است، ولی چگونگی واگذاری هماهنگی نظارت ساختمانی به هر یک از این دو رشته، برابر آنچه در شرح خدمات گروههای مهندسی ساختمان آمده بستگی به گروه ساختمانی (اندازه زیربنا و شمار طبقات) نیز دارد و مهندسان عمران (در همه پایه‌ها) تنها میتوانند ناظر هماهنگ کننده ساختمانهای گروه الف (1 تا 2 طبقه) باشند و هماهنگی در نظارت ساختمانهای بیش از 2 طبقه، تنها برای مهندسان معماری روا دانسته شده است. انجام نشدن این شیوه و سپرده شدن کار نظارت ساختمانی در همه گروههای ساختمانی به مهندسان عمران، برآمده از شمار اندک مهندسان معماری و فراوانی مهندسان عمران است ولی گروهی از روی ناآگاهی آنرا نشان ناتوانی مهندسان معماری در کار نظارت ساختمانی دانسته‌اند و روشن است که این گونه نیست.
ناگفته پیداست که همه آنچه گفته شد به هیچ روی از ارزش کار مهندسان عمران و دیگر رشته‌های ساختمانی نمی‌کاهد و جایگاه هر رشته در فرایند طراحی، ساخت و بارزسی فنی دارای ارزش والایی است ولی هدف از این نوشتار تنها آگاهی رسانی درباره پشتوانه قانونی کار مهندسی معماری در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان و همچنین هنر و دانش نادیده انگاشته شده مهندسان معماری در ایران است که سرچشمه همه نابسامانی‌هایی است که در کار ساخت و آبادانی این مرز و بوم می‌بینیم.
با امید به روزی که با پیروی از قانون و ارج نهادن به جایگاه درست رشته‌های مهندسی ساختمان، سر شوریده ساخت و ساز به سامان آید.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
نمونه‌ای از واکنش به این نوشتار در پیوند: "جوابیه ای برجوابیه (معماری یا عمران؟ پرسش این است! + جوابیه)"در دسترس است.